Του Ανδρέα Θεοφάνους*
Ήταν πραγματικά με ανακούφιση που οι λαοί της ΕΕ πληροφορήθηκαν τη σημαντική απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αναστολή των κανόνων της ΕΕ για δημοσιονομική πειθαρχία, προκειμένου να επιτραπεί στις χώρες μέλη να δαπανήσουν όσα χρήματα απαιτηθούν για την αναχαίτιση των συνεπειών της κρίσης που προκαλεί η πανδημία του νέου κορωνοϊού. «Αυτό δεν έχει γίνει ξανά στο παρελθόν», δήλωσε η Πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, αποτυπώνοντας την κρισιμότητα των περιστάσεων.
Η απόφαση για άρση των δημοσιονομικών περιορισμών ενισχύεται και από την ενέργεια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για μια επεκτατική νομισματική πολιτική. Το κύριο εργαλείο θα είναι η αγορά κρατικών ομολόγων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Η πολιτική αυτή ενισχύει τη ρευστότητα. Θα ήταν επίσης ένα επιπρόσθετο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση εάν παράλληλα υπάρχει και ο ανάλογος σχεδιασμός για απ’ ευθείας δημιουργία χρήματος (money printing) και χορήγηση στα κράτη μέλη της Ευρωζώνης ανάλογα με το μέγεθος της κάθε εθνικής οικονομίας καθώς και το εύρος των συναφών προβλημάτων σε κάθε χώρα μέλος.
Υπενθυμίζεται ότι όταν υπάρχουν ελλείμματα παραδοσιακά οι κυβερνήσεις τα χρηματοδοτούν μέσω δανεισμού ή/και τη δημιουργία νέου χρήματος. Οι ΗΠΑ έχουν κατ’ επανάληψιν ακολουθήσει αυτή την πολιτική. Είναι κατανοητό ότι όταν γίνει κατάχρηση του εργαλείου της δημιουργίας νέου χρήματος τότε προκύπτει πληθωρισμός και άλλα αρνητικά αποτελέσματα. Στη σημερινή συγκυρία με τον κίνδυνο μιας βαθειάς ύφεσης χειρότερης από αυτήν του 2008, ο κίνδυνος πληθωριστικών πιέσεων από μια επεκτατική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική είναι περιορισμένος.
Είχα ασκήσει σκληρή κριτική στην ΕΕ και στην Τρόικα για την πολιτική που είχαν ακολουθήσει όχι μόνο έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου αλλά και για τη διαχείριση της κρίσης της Ευρωζώνης. Επιπρόσθετα, συμφωνώντας με τον αείμνηστο Αμερικανό Καθηγητή Martin Feldstein, περιέγραφα την αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης ως στρεβλή. Ήταν αδιανόητη η προσκόλληση στην πολιτική των ισοζυγισμένων προϋπολογισμών και της περιοριστικής νομισματικής πολιτικής όταν οι διάφορες οικονομίες ήταν σε ύφεση. Οι πολιτικές των μνημονίων που επιβλήθηκαν είχαν και εξακολουθούν να έχουν τεράστιο κόστος και συνέπειες καθώς κατ’ ουσίαν είχαν εμβαθύνει την κρίση.
Ούτως ή άλλως είναι αδύνατον να γυρίσουμε το ρολόι πίσω. Σήμερα επικροτώ τις αποφάσεις που λήφθηκαν από τους θεσμούς της ΕΕ καθώς αποτελούν ουσιαστικά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Πάνω απ' όλα προετοιμάζουν το έδαφος για την αναθεώρηση της αρχιτεκτονικής της Ευρωζώνης με τρόπο που θα εξυπηρετήσει ευρύτερους στόχους.
Οι συνταρακτικές εξελίξεις και οι πολυδιάστατες συνέπειες της κρίσης αυτής εγείρουν σημαντικά ερωτήματα σε σχέση με τις διάφορες σχολές σκέψης πολιτικής και οικονομικής θεωρίας. Πάνω απ’ όλα αναδεικνύεται ο καθοριστικός ρόλος του κράτους ιδίως σε περιόδους κρίσεων. Θυμάμαι ότι κατά την περίοδο 2008-2015 διάφορες εισηγήσεις που είχαμε καταθέσει για μια νέα προσέγγιση, ακόμα και για Marshall Plan στην Ελλάδα, στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου και στην Ευρωζώνη γενικότερα, χαρακτηρίστηκαν από διάφορους κύκλους περιθωριακές ή/και αιρετικές. Σήμερα συζητιούνται ευρέως ακόμα και από αυτούς που ήταν υπέρμαχοι της φιλοσοφίας της Τρόικα. Πάνω απ’ όλα τη φιλοσοφία αυτή στηρίζουν αρκετοί Ευρωπαίοι πολιτικοί και αξιωματούχοι. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο επικεφαλής του ΟΟΣΑ καθώς και ο Πρωθυπουργός της Ισπανίας υπογράμμισαν την αναγκαιότητα ενός Marshall Plan για την Ευρώπη. Υπογραμμίζεται συναφώς ότι είναι σημαντικό να παραμερισθούν οι Γερμανικές επιφυλάξεις σε σχέση με τις νέες προσεγγίσεις.
Και ενώ η ΕΕ έστω και τώρα κινείται προς την σωστή κατεύθυνση είναι καθοριστικής σημασίας τα ίδια κράτη να κινηθούν κατ’ ανάλογο τρόπο με τη δική τους εθνική, οικονομική και κοινωνική πολιτική. Στη σημερινή συγκυρία η Κύπρος θα πρέπει να εργασθεί σκληρά ούτως ώστε να ενισχυθούν οι υπηρεσίες της υγείας για να αντιμετωπισθεί η πανδημία. Επιπρόσθετα, επιβάλλονται να υπάρξουν στοχευμένα μέτρα για στήριξη της οικονομικής δραστηριότητας και της κοινωνίας. Η απόφαση της Βρετανικής κυβέρνησης για να καταβάλει το 80% των μισθών όλων των εργαζομένων για τρεις μήνες (και το υπόλοιπο 20% να καταβληθεί από τους εργοδότες) είναι εξαιρετικά σημαντική.
Η Κύπρος καλείται να πάρει τις σωστές αποφάσεις και στο πεδίο αυτό. Ενώ τα μέτρα που έχουν ήδη αποφασιστεί κινούνται προς την ορθή κατεύθυνση, η κυβέρνηση οφείλει να τολμήσει με ανάλογα μέτρα να στηρίξει τον ιδιωτικό τομέα και την οικονομία γενικότερα στη βάση σχεδίων και φιλοσοφιών που έχουν ήδη αρχίσει να υιοθετούνται και από άλλες χώρες.
*Ο Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους είναι Πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων καθώς και του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.