Του Τάσου Γιασεμίδη*
Το επενδυτικό περιβάλλον το οποίο έχει δημιουργηθεί μετά την εξάπλωση του κορωνοϊού ενισχύει τις προκλήσεις για την παγκόσμια και τις εθνικές οικονομίες. Για κάθε χώρα, και ειδικά για μια μικρή, εξωγενή οικονομία όπως της Κύπρου, η προσέλκυση επενδύσεων από το εξωτερικό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την επαναφορά των θετικών ρυθμών ανάπτυξης.
Η Κύπρος δεν διαθέτει βαριά βιομηχανία, αν και υπάρχουν πολλά περιθώρια βελτίωσης ώστε να υπάρξει αύξηση των εξαγωγών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι κύριοι τομείς που τροφοδοτούν το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) της χώρας να είναι ο τουρισμός, οι υπηρεσίες, η ναυτιλία και ο κατασκευαστικός τομέας (σε ό,τι αφορά τις ξένες επενδύσεις, το μεγαλύτερο μέρος τους τροφοδοτείται σε πολυτελείς παραθεριστικές κατοικίες και διαμερίσματα).
Το οικονομικό μοντέλο
Σίγουρα, ως χώρα, θα μπορούσαμε να αναπτύξουμε και άλλους τομείς. Η εκπαίδευση ενισχύεται σταδιακά, ενώ σε σχέση με άλλες χώρες βρισκόμαστε ακόμη πολύ πίσω σε θέματα έρευνας και καινοτομίας.
Πολλές οι συζητήσεις για αλλαγή του οικονομικού μοντέλου εδώ και δεκαετίες, αλλά προς το παρόν οι ίδιοι σχεδόν παραδοσιακοί τομείς, με κάποιες ενδεχομένως εξαιρέσεις, όπως η εκπαίδευση, συνεισφέρουν στο ΑΕΠ της χώρας. Όταν λέμε αλλαγή του οικονομικού μοντέλου εννοούμε ενίσχυση των υφιστάμενων τομέων της οικονομίας και ανάπτυξη άλλων, όπως για παράδειγμα η τεχνολογία.
Στην προσπάθεια προσέλκυσης επενδύσεων, κυρίως σε περιόδους ύφεσης, είναι θεμιτό η πολιτεία να παραχωρεί κίνητρα (φορολογικά, πολεοδομικά, καθώς και άλλα προγράμματα, όπως τα προγράμματα πολιτογραφήσεων). Δυστυχώς όμως, ως κοινωνία, πολλές φορές βλέπουμε να παρουσιάζονται φαινόμενα υπερβολών και κακών πρακτικών.
Αναμφίβολα, η πανδημία επιβάρυνε ακόμη περισσότερο και με ασύμμετρο τρόπο ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο διεθνές οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον. Τα μέτρα ποσοτικής χαλάρωσης των τραπεζών δεν κατάφεραν να επιτύχουν την οικονομική ανάπτυξη που αναμενόταν τα προηγούμενα χρόνια, αν και ενισχύθηκαν για να μπορέσουν οι οικονομίες να αντέξουν στον αρνητικό αντίκτυπο του κορωνοϊού.
Το Brexit
Η έξοδος της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση αναμένεται να επηρεάσει την ευρωπαϊκή και ενδεχομένως την παγκόσμια οικονομία. Το Brexit αναμένεται να προκαλέσει οικονομικές και πολιτικές αναταράξεις, ειδικά στην ευρωπαϊκή οικονομία, η οποία, σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, θα παρουσιάσει τα μεγαλύτερα ποσοστά ύφεσης.
Η ευρωπαϊκή τάξη πραγμάτων
Η ανομοιόμορφη πορεία που παρουσιάζουν οι οικονομίες των χωρών της Ευρωζώνης καταδεικνύει την ανομοιογένεια που υπάρχει, εφόσον ακόμη βρισκόμαστε πολύ μακριά από τη δημοσιονομική ενοποίηση και τη λήψη τέτοιων μέτρων που θα ενισχύουν τόσο την οικονομία της Ευρωζώνης όσο και των κρατών-μελών.
Και ενώ απέχουμε πολύ από την ευρωπαϊκή ενοποίηση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προετοιμάζει το έδαφος (μέσα από το άρθρο 116 της συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης που παρέχει τη δυνατότητα διόρθωσης στρεβλώσεων – ποτέ δεν έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν) για την επιβολή κανόνων φορολογίας σε όλα τα κράτη-μέλη, μόνο με ενισχυμένη πλειοψηφία, αποφεύγοντας το δικαίωμα αρνησικυρίας που έχουν τα κράτη-μέλη σε ό,τι αφορά τα φορολογικά τους θέματα. Φυσικά, η τελευταία απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου σε σχέση με την Apple επιβεβαιώνει ότι τα θέματα φορολογίας αποτελούν κυρίαρχο δικαίωμα κάθε χώρας, με τις εταιρείες να μπορούν να προβαίνουν στους ανάλογους φορολογικούς σχεδιασμούς.
Αυτό έρχεται να συμπληρώσει την πρόθεση της Γερμανικής Προεδρίας να υιοθετήσει την ενιαία εταιρική φορολογική βάση. Γίνεται αντιληπτό ότι τα πιο πάνω αναμένεται να επηρεάσουν τον τομέα των υπηρεσιών, ο οποίος ήδη αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις.
Ιστορική συμφωνία
Από την άλλη, η απόφαση των Ευρωπαίων ηγετών για τη στήριξη των κρατών-μελών μέσα από το Ταμείο Αλληλεγγύης και το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο θεωρείται ιστορική, διότι για πρώτη φορά στην ιστορία της Ε.Ε. υπάρχει έκδοση κοινού ευρωπαϊκού χρέους με εγγυήσεις που παρέχονται από τα κράτη-μέλη. Το γεγονός ότι η πανδημία έχει επηρεάσει τα οικονομικά της Ευρώπης στο σύνολό της, αλλά και την κάθε χώρα διαφορετικά, ενδεχομένως να οδήγησε σε αυτή την απόφαση.
Σημειώνεται ότι η αναλογία χορηγήσεων προς δάνεια έχει αλλάξει σημαντικά, με τα δάνεια (που στον αρχικό σχεδιασμό αφορούσαν το ένα τρίτο) να αυξάνονται περίπου στο μισό που αποφασίστηκε. Επιπλέον, υπάρχουν μηχανισμοί ελέγχου διάθεσης κεφαλαίων, εφόσον τα κράτη-μέλη θα πρέπει να καταθέσουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή προγράμματα ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, τα οποία θα αξιολογούνται πριν να υπάρχει οποιαδήποτε εκταμίευση, ενώ θα υπάρχει και έλεγχος μετά την εκταμίευση.
Σίγουρα η απόφαση αποτελεί ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Οι αλλαγές όμως στον αρχικό σχεδιασμό και οι διαφωνίες που υπήρξαν ανέδειξαν το γεγονός ότι απέχουμε πολύ από αυτό που λέμε ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Αναγκαιότητα
Η Κύπρος θα παραχωρήσει τις ανάλογες εγγυήσεις και συνεισφορές σε ό,τι αφορά το πρόγραμμα και θα μπορεί να αντλήσει τα ανάλογα κεφάλαια. Το πρόγραμμα το οποίο θα κατατεθεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να σχεδιαστεί προσεκτικά, ώστε να διασφαλίζεται η μεγαλύτερη δυνατή άντληση πόρων για ενίσχυση των παραγωγικών δυνάμεων του τόπου, χωρίς να παρεισφρήσουν πρόνοιες οι οποίες ενδεχομένως να δημιουργούν ζητήματα σε συγκεκριμένους τομείς της οικονομίας, όπως είναι οι ενιαίες φορολογικές πολιτικές.
«Δύσβατο» το 2020
Η κυπριακή οικονομία το 2020 επανέρχεται σε αρνητικά ποσοστά ανάπτυξης, απόρροια των περιοριστικών μέτρων. Η επιβράδυνση ήταν αναμενόμενη στις αρχές του έτους, όμως οι εξελίξεις καταδεικνύουν ότι διανύουμε μια περίοδο που θα κλείσει με σημαντικά αυξημένο αρνητικό πρόσημο.
Πολλές είναι οι συζητήσεις που αναπτύσσονται σε σχέση με την πορεία του τουρισμού φέτος, εφόσον διαφαίνεται ότι οι κρατήσεις και οι αφίξεις τουριστών ίσως να κινηθούν σε ποσοστά χαμηλότερα του 25% (σε σύγκριση με πέρσι). Αυτό θα έχει αλυσιδωτές συνέπειες στην απασχόληση, στα έσοδα του κράτους και φυσικά στη δυνατότητα των επιχειρήσεων του κλάδου να αποπληρώσουν τα δάνειά τους.
Οι εξαγωγές και η εξωτερική ζήτηση έχουν πληγεί σημαντικά από τα περιοριστικά μέτρα που εφαρμόστηκαν, τα οποία βρίσκονται ακόμη μερικώς σε ισχύ. Η μεγάλη μείωση του αριθμού των τουριστών για το τρέχον έτος και της εξωτερικής ζήτησης για επενδύσεις σε ακίνητα επιδρούν αρνητικά στο ΑΕΠ της χώρας, με το μεγάλο στοίχημα να είναι το πόσο έδαφος μπορεί να καλυφθεί την επόμενη χρονιά.
Την ίδια στιγμή, κύριο χαρακτηριστικό του διεθνούς οικονομικού περιβάλλοντος είναι η αβεβαιότητα και, ως εκ τούτου, οποιεσδήποτε εκτιμήσεις μπορούν να ανατραπούν προς το αρνητικό, αν για παράδειγμα υπάρξει ένα νέο κύμα εξάπλωσης του κορωνοϊού (διαφαίνεται ότι σε κάποιες χώρες αυξάνεται ο αριθμός των νέων κρουσμάτων).
Τα δεδομένα
Η Κύπρος κατάφερε τα τελευταία χρόνια να προσελκύσει σημαντικό αριθμό επενδύσεων και μεγάλα έργα βρίσκονται στο στάδιο της υλοποίησης. Σύμφωνα με τους διεθνείς οργανισμούς, οι συνολικές επενδύσεις κατά το τρέχον έτος αναμένεται να μειωθούν πέραν του 40% σε σχέση με πέρσι. Το αισιόδοξο σενάριο κάνει λόγο για σημαντική επάνοδο το 2021, ίσως όχι για πλήρη κάλυψη των απωλειών (ενδεχόμενη ανακάλυψη του εμβολίου για τον κορωνοϊό θα βοηθήσει τα μέγιστα), ενώ πιθανή νέα εξάπλωση του κορωνοϊού θα διατηρήσει τις υφεσιογενείς πιέσεις.
*Οικονομόλογος