Του Ξένιου Μεσαρίτη
Το 2020 έχει ξεπεράσει ακόμα και τις πιο απαισιόδοξες προβλέψεις, με την Κυπριακή Δημοκρατία να αντιμετωπίζει ακόμα μια «δίσεκτη» χρονιά στα εξήντα χρόνια από την ίδρυσή της. Η χρονιά θα μείνει χαραγμένη στο παγκόσμιο ως η χρονιά της πανδημίας του κορωνοϊού, με την κυπριακή οικονομία να περνά μια από τις μεγαλύτερες κρίσεις στην ιστορία της.
Η παρούσα κρίση, που είναι η τέταρτη σε χρονική σειρά, αλλά και σε ένταση, στην ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας, θα ανακόψει την οικονομική μεγέθυνση πέντε συνεχόμενων ετών, με ύφεση που θα φτάσει, σύμφωνα με το ΔΝΤ, το 6,2% του ΑΕΠ. Οι τρεις προηγούμενες οικονομικές κρίσεις αποτελούν αδιαμφισβήτητα σημεία αναφοράς της ιστορικής μας πορείας, με πιο πρόσφατη την οικονομική κρίση του 2013, με πτώση του ΑΕΠ γύρω στο 7,4%, το κλείσιμο μίας εκ των δύο μεγαλύτερων τραπεζών, το «κούρεμα» καταθέσεων και τις δυσμενείς οικονομικές επιπτώσεις που ακολούθησαν. Οι διακοινοτικές ταραχές του 1963-64 επέφεραν πτώση του ΑΕΠ γύρω στο 8,3%, χάραξαν την πρώτη «πράσινη γραμμή» στην πρωτεύουσα και αποτέλεσαν το πρελούδιο για την επόμενη κρίση. Η εισβολή του 1974 είχε τις δυσμενέστερες επιπτώσεις από τις υπόλοιπες κρίσεις, με τη δολοφονία χιλιάδων συμπατριωτών μας, τον εκτοπισμό του ενός τρίτου του πληθυσμού, την απώλεια περίπου 37% του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας, την πτώση κατά 23% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος και κυριότερα με ένα δυσβάσταχτο αποτύπωμα που ακόμα κυριαρχεί στη μνήμη μας.
Το 2020, πέραν του κύριου τίτλου, που ασφαλώς θα ήταν «Η χρονιά του κορωνοϊού», θα μπορούσε να συνοδεύεται και από έναν υπότιτλο με την ατάκα της χρονιάς, το «This is Cyprus», και τις υπόλοιπες εικόνες που έχουν προβληθεί στις οθόνες μας από τα #CyprusPapers. Ατάκες και στιγμιότυπα που έχουν δώσει το τελειωτικό χτύπημα σε ένα από τα πήλινα πόδια της κυπριακής οικονομίας, με τον ντροπιαστικό τερματισμό του προγράμματος πολιτογραφήσεων, αναδεικνύοντας ξανά το πρόβλημα της διαφθοράς στην Κύπρο αλλά και του εφήμερου χαρακτήρα του οικονομικού μας μοντέλου.
Επίσης, οι οικονομικές πολιτικές στον κόσμο, τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης των κεντρικών τραπεζών και η επενδυτική βαθμίδα της κυπριακής οικονομίας έχουν δώσει την ευκαιρία στην Κυπριακή Δημοκρατία να βγει στις αγορές συνολικά τρεις φορές, με το δημόσιο χρέος να προσεγγίζει ωστόσο το 120%. Το 2020 δεν αποτελεί σημείο καμπής για τις τράπεζες, με τα ΜΕΔ να συνεχίζουν να αποτελούν το σοβαρότερο ζήτημα του κυπριακού τραπεζικού συστήματος αλλά και το ευάλωτο σημείο της κυπριακής οικονομίας.
Η κρίση της πανδημίας του κορωνοϊού
Η πανδημία του κορωνοϊού έχει αλλάξει άρδην την καθημερινότητα ολόκληρου του πλανήτη, με τις οικονομικές επιπτώσεις, τις προβλέψεις και τους τρόπους αντιμετώπισης της ύφεσης να αποτελούν τα κύρια σημεία της ατζέντας οικονομικών αναλυτών, κεντρικών τραπεζών, υπουργείων οικονομικών, επιχειρήσεων, τραπεζών, χρηματιστηρίων και όλου του οικονομικού κόσμου. Η πρώτη αντίδραση της πλειοψηφίας των κρατών κατά την εμφάνιση της πανδημίας ήταν τα αυστηρά περιοριστικά μέτρα και τα πρωτόγνωρα για τον 21ο αιώνα lockdowns, με την οικονομική δραστηριότητα να δέχεται βαρύτατο πλήγμα. Η πτώση του ΑΕΠ κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2020 άγγιξε διψήφια νούμερα στην πλειοψηφία των χωρών, κάτι που δεν είχε συμβεί ξανά από τον καιρό του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι οικονομικές επιπτώσεις των lockdowns είχαν ως συνέπεια οι συζητήσεις και οι αποφάσεις να λαμβάνονται πάνω σε μια ζυγαριά, η οποία είχε ως βαρίδια από τη μια τον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού και την προστασία των ανθρώπινων ζωών και από την άλλη τις οικονομικές επιπτώσεις του περιορισμού της εξάπλωσης του ιού.
Ο κορωνοϊός φέρνει τα πάνω κάτω – Από το +3,2% του ΑΕΠ στο -6,4%
Περί τα τέλη Ιανουαρίου 2020, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο είχε ενημερώσει τους Υπουργούς Οικονομικών των G20 για τη διεθνή οικονομία και ότι επρόκειτο να κινηθεί εφεξής ανοδικά, ενώ η Γενική Διευθύντρια του Ταμείου, Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, είχε επισημάνει πως ο κορωνοϊός θα επιβάρυνε ελαφρώς, μόνο κατά 0,1%, την παγκόσμια ανάπτυξη. Η αντίθεση με τις δηλώσεις που ακολούθησαν αργότερα, με τα lockdowns και με τα διψήφια νούμερα ύφεσης, δείχνει τη ραγδαία κλιμάκωση που υπήρξε.
Η Κύπρος παρουσίασε ισχυρή αύξηση του ΑΕΠ για πέμπτη συνεχή χρονιά το 2019, που αντιστοιχούσε στο 3,2% του ΑΕΠ, με την κυπριακή οικονομία να χαρακτηρίζεται ως μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες στην Ε.Ε. Ωστόσο, με την Κυπριακή Δημοκρατία να ακολουθεί τη συνταγή των υπόλοιπων κρατών, με ελάχιστες διαφοροποιήσεις, για την απορρόφηση των οικονομικών κραδασμών της πανδημίας, το σερί της οικονομικής μεγέθυνσης ανακόπτεται από τον κορωνοϊό, με τις τελευταίες προβλέψεις του ΔΝΤ να δείχνουν συρρίκνωση της κυπριακής οικονομίας της τάξης του 6,4% του ΑΕΠ. Το Υπουργείο Οικονομικών στις αρχικές του προβλέψεις έβλεπε ύφεση της τάξης του 7%, αλλά η τελευταία πρόβλεψη ήταν ελαφρώς πιο αισιόδοξη, με την προβλεπόμενη συρρίκνωση του ΑΕΠ να κυμαίνεται στο 5,5%, ενώ, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών, αυτή δεν θα ξεπεράσει το 6%, εκτός συγκλονιστικού απροόπτου. Σημειώνεται επίσης ότι, στις φθινοπωρινές προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προβλέπεται για την Κύπρο ύφεση της τάξης του 6,2%, ποσοστό μικρότερο κατά 1,5% από τις καλοκαιρινές προβλέψεις και χαμηλότερο από τον προβλεπόμενο μέσο όρο της Ευρωζώνης (8,7%).
Ξανά σε αρνητικά δημοσιονομικά ισοζύγια
Η οικονομική δραστηριότητα έχει πληγεί πολύ διαφορετικά από ό,τι κατά τις προηγούμενες κρίσεις, με τα περιοριστικά μέτρα να δημιουργούν μεγάλα σοκ στην κατανάλωση και στη ζήτηση αγαθών από τους καταναλωτές. Ως εκ τούτου, ένα από τα στοιχήματα που είχαν τεθεί από την κυπριακή κυβέρνηση ήταν να κρατηθεί η εγχώρια κατανάλωση σε υψηλά επίπεδα και να προστατευθούν παράλληλα οι θέσεις εργασίας, με το κράτος να αδειάζει τα δημόσια ταμεία προς αυτές τις κατευθύνσεις. Η δημοσιονομική επέκταση του κράτους προς τη στήριξη της απασχόλησης και της κατανάλωσης έχει επαναφέρει τα δημοσιονομικά ελλείμματα μετά τα πέτρινα χρόνια της κρίσης, αφού τα τελευταία χρόνια οι ισολογισμοί του κράτους έφεραν θετικό πρόσημο. Σύμφωνα με το Υπουργείο Οικονομικών, το δημοσιονομικό έλλειμμα θα κυμανθεί γύρω στο 4,5% του ΑΕΠ, ενώ οι φθινοπωρινές προβλέψεις της Κομισιόν δείχνουν μεγαλύτερο έλλειμμα, που κυμαίνεται στο 6,1% του ΑΕΠ.
Η κυβέρνηση έχει δαπανήσει πέραν του €1,3 δισ. για τη στήριξη της απασχόλησης και της κατανάλωσης, με τα κυβερνητικά σχέδια και την αυξημένη δημόσια κατανάλωση να συγκρατούν την ιδιωτική κατανάλωση σε ικανοποιητικά επίπεδα. Θετική επίδραση στη δημιουργία ενός είδους τεχνητής ρευστότητας στην αγορά είχε και η αναστολή των δόσεων των δανείων προς τις τράπεζες αλλά και η αναβολή των πληρωμών των κρατικών εισφορών και η προσωρινή μείωση του συντελεστή του ΦΠΑ.
Η ανεργία συγκρατείται από τα σχέδια στήριξης
Η απώλεια αριθμού θέσεων εργασίας αποτελεί φυσικό συνεπακόλουθο κατά την οικονομική κρίση που βιώνουμε, ωστόσο η περίπτωση η ανεργία να φτάσει στα επίπεδα που είχε αγγίξει κατά την οικονομική κρίση του 2013 αποτελεί τρομακτικό σενάριο για την κοινωνία και το κράτος. Οι προβλέψεις του Υπουργείου Οικονομικών ανέφεραν ότι η ανεργία δεν θα ξεπεράσει το 9% μέχρι τα τέλη του έτους, ενώ τον Οκτώβριο είχε κυμανθεί στο 8,2%. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, η συγκράτηση των ποσοστών ανεργίας σε χαμηλά επίπεδα οφείλεται αφενός στα σχέδια του κράτους για στήριξη των επιχειρήσεων και των εργαζομένων και αφετέρου στο ότι οι επιπτώσεις μιας οικονομικής κρίσης έρχονται με κάποια καθυστέρηση.
Το δημόσιο χρέος
Το δημόσιο χρέος της Κυπριακής Δημοκρατίας κατά τα μέσα Δεκεμβρίου κυμαίνεται κοντά στο αποκαλούμενο ψυχολογικό όριο του 120% του ΑΕΠ, κάτι που υπό άλλες συνθήκες θα έκρουε και τον κώδωνα του κινδύνου. Ωστόσο, λόγω των συνθηκών της πανδημίας του κορωνοϊού και της κατακόρυφης αύξησης των δημόσιων χρεών όλων των κρατών για την αντιμετώπιση της πανδημίας, το κυπριακό δημόσιο χρέος κρίνεται ως διαχειρίσιμο και τα κυπριακά ομόλογα εμπίπτουν στις επενδυτικές βαθμίδες όλων των οίκων αξιολόγησης. Το δημόσιο χρέος της Κυπριακής Δημοκρατίας ανερχόταν στα τέλη του 2019 στα €20,9 δισ. που αντιστοιχούσε γύρω στο 102% του ΑΕΠ, ωστόσο για την αντιμετώπιση της πανδημίας θα φτάσει τα €24 δισ. που αντιστοιχεί στο 115% του ΑΕΠ στα τέλη του 2020. Σημειώνεται ότι τις τελευταίες μέρες του 2020 θα αποπληρωθεί ποσό ύψους €750 εκατ. από το κράτος, ως μέρος της συμφωνίας που υπήρξε σχετικά με τον Συνεργατισμό, κάτι που αναμένεται να «κλείσει» το δημόσιο χρέος για το 2020 περίπου στο 115%.
Η «τριλογία» των εξόδων στις αγορές
Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει προβεί κατά το 2020 σε τρεις εξόδους στις αγορές, με τα συνολικά ποσά που αντλήθηκαν να ξεπερνούν τα €4,5 δισ. Αρχικά στις 14 Ιανουαρίου 2020 εκδόθηκαν δύο ομόλογα, ένα 10ετές για άντληση €1 δισ. με επιτόκιο 0,734% και ένα 20ετές για άντληση €750 εκατ. με επιτόκιο 1,33%. Για να χρηματοδοτηθούν οι ανάγκες του κράτους κατά τις αρχές της πανδημίας, η Κύπρος ξαναβγήκε στις αγορές στις 7 Απριλίου 2020, με ένα 7ετές ομόλογο για άντληση €1,25 δισ. με επιτόκιο 1,564% και με ένα 30ετές ομόλογο αξίας €500 εκατ. με επιτόκιο 2,339%. Η τελευταία έξοδος στις αγορές από την Κυπριακή Δημοκρατία έγινε αστραπιαία, εκμεταλλευόμενη τα χαμηλά επιτόκια των αγορών, από όπου αντλήθηκε συνολικά €1 δισ., με ένα 5ετές ομόλογο αξίας €500 εκατ. με επιτόκιο 0,349% και με ένα 20ετές ομόλογο αξίας €500 εκατ. με επιτόκιο 1,493%.
ΕΞΟΔΟΙ ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΑΓΟΡΕΣ
14 Ιανουαρίου 2020
- 10ετές ομόλογο: €1 δισ.
- 20ετές ομόλογο: €750 εκατ.
7 Απριλίου 2020
- 7ετές ομόλογο: €1,25 δισ.
- 30ετές ομόλογο: €500 εκατ.
7 Ιουλίου 2020
- 5ετές ομόλογο: €500 εκατ.
- 20ετές ομόλογο: €500 εκατ.
Επενδυτικό Πρόγραμμα – Ό,τι αρχίζει ωραίο τελειώνει με πόνο
Το πρόγραμμα των «χρυσών διαβατηρίων», όπως αναφερόταν στα ξένα δημοσιεύματα τα τελευταία χρόνια και όπως πιθανότατα έχει αποτυπωθεί και στη συλλογική μνήμη της κυπριακής κοινωνίας, έφτασε με έναν παράδοξο τρόπο σε ένα κατά πολλούς άδοξο τέλος, με την τελευταία αίτηση πολιτογράφησης επενδυτή να υποβάλλεται την Παρασκευή 30 Οκτωβρίου 2020.
Το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα είχε αλλάξει πρόσωπα αρκετές φορές από το 2007 όταν λανσαρίστηκε για πρώτη φορά, με σταδιακές μεταρρυθμίσεις οι οποίες αφορούσαν μείωση των ποσών των προαπαιτούμενων επενδύσεων, φτάνοντας από τα €25 εκατ. το 2007 στα €2 εκατ. κατά την τελευταία του πνοή. Χρονιά-ορόσημο για το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα υπήρξε το 2013, όταν, κατά την οικονομική κρίση που υπέστη η Κυπριακή Δημοκρατία, αποτέλεσε μια άμεση λύση για την εισροή κεφαλαίων στην αγορά. Σύμφωνα με μελέτη του Υπουργείου Οικονομικών, από το 2013 μέχρι το 2018, οι συναλλαγές που αφορούσαν το Πρόγραμμα κυμαίνονταν στα €7 δισ., γεγονός που έδωσε μεγάλη οικονομική ρευστότητα στην αγορά και στα ταμεία του κράτους, δημιουργώντας ωστόσο αντιδράσεις τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό.
Αντιδράσεις από το εξωτερικό και το εσωτερικό
Τα ξένα δημοσιεύματα, κυρίως μετά το 2017, όταν είχαν δοθεί πέραν των 2.000 κυπριακών διαβατηρίων, βομβάρδιζαν το ΚΕΠ για την έκδοση ευρωπαϊκών διαβατηρίων από την «πίσω πόρτα». Χαρακτηριστικό ήταν δημοσίευμα του Bloomberg τον Μάιο του 2017 με τίτλο «Διαβατήρια της Ε.Ε. προς πώληση στην Κύπρο», στο οποίο εξιστορούνταν ιστορίες για κυπροποιημένους πλούσιους από όλο τον κόσμο που ξαφνικά βρέθηκαν να κατοικούν σε πύργους στη Λεμεσό, να σταθμεύουν τα γιοτ τους στη μαρίνα και να χρυσοπληρώνουν πίνοντας παλαιωμένες σαμπάνιες. Οι αντιδράσεις υπήρχαν και στο εσωτερικό, λόγω των στρεβλώσεων που δημιουργούνταν στην αγορά ακινήτων, με την εκτόξευση των τιμών σε συγκεκριμένες περιοχές που ευνοούσαν την ανέγερση πολυτελών κατοικιών για πώληση μέσω του Προγράμματος, αλλά και γιατί η κυπριακή οικονομία βάδιζε σε επικίνδυνα μονοπάτια, αφού άρχισε να μονιμοποιεί τον προσανατολισμό της σε εφήμερες λύσεις.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε επίσης στρέψει το βλέμμα της στις κυπριακές πολιτογραφήσεις, προβάλλοντας τις ενστάσεις της για τις παραχωρήσεις ευρωπαϊκών διαβατηρίων σε επενδυτές τρίτων χωρών μέσω του κυπριακού προγράμματος πολιτογραφήσεων. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η Ευρωβουλή είχε προβεί σε διακήρυξη το 2014, με την οποία διαμήνυσε ότι η ευρωπαϊκή ιθαγένεια δεν πρέπει να μετατραπεί σε ένα εμπορεύσιμο αγαθό. Οι συστάσεις και οι κριτικές από τις αρμόδιες επιτροπές της Ε.Ε. που σχετίζονται με τη διαφάνεια και τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες άρχισαν να εντείνονται, ωθώντας την κυπριακή κυβέρνηση να τροποποιεί το Πρόγραμμα, διακηρύττοντας την αυστηροποίησή του.
Μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη και «This is Cyprus»
Το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα έφερνε την Κύπρο συνεχώς στο επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος, με τις προειδοποιήσεις να αυξάνονται σε συχνότητα. Άξιο αναφοράς είναι και το παράδειγμα με τον Jho Low, ο οποίος είχε αρχικά λάβει το κυπριακό διαβατήριο, πριν τελικά του αφαιρεθεί, αφού ο ίδιος αποτέλεσε και τον λόγο που η Goldman Sachs καταδικάστηκε να πληρώσει 5 δισ. δολάρια για χρηματισμό κρατικών αξιωματούχων.
Παρά τις προειδοποιητικές βολές που υπήρχαν κατά του Προγράμματος, η κυπριακή κυβέρνηση ξεκαθάριζε ότι δεν τίθεται ζήτημα τερματισμού του, διαβεβαιώνοντας για τη νομιμότητά του. Ακόμα και μετά τις διαρροές 1.400 φακέλων πολιτογραφήσεων από το ειδησεογραφικό δίκτυο του Al Jazeera, η κυβέρνηση πρόβαλλε το επιχείρημα ότι όλες οι πολιτογραφήσεις είχαν γίνει με όλους τους απαραίτητους ελέγχους και ότι τηρούνταν όλες οι σχετικές νομοθεσίες. Προφανώς τον Αύγουστο και μετά τις πρώτες διαρροές του Al Jazeera, που έφεραν τεράστια αναστάτωση στο νησί, κανένας δεν ανέμενε ότι η Κύπρος θα μπορούσε να διασυρθεί περισσότερο, εκτός ελαχίστων περιπτώσεων και δη όσων πρωταγωνιστούσαν στις επόμενες διαρροές. Από τα μέσα του Οκτώβρη και μετά τη δημοσίευση του βίντεο του Al Jazeera, λογικά δεν υπήρχε ούτε ένας Κύπριος που να μην είδε στην οθόνη του τον δεύτερο τη τάξει κρατικό αξιωματούχο, με ακόμα έναν βουλευτή, να μισοκλείνει το μάτι σε έναν αμφιβόλου ποιότητας δυνητικό επενδυτή του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος, με την κυπριακή κυβέρνηση να καλείται να λογοδοτήσει και το Πρόγραμμα να τερματίζεται.
Τα «χρυσά» διαβατήρια της Κυπριακής Δημοκρατίας έχουν φτάσει στο τέλος τους το 2020, με ό,τι μένει πλέον να είναι οι βαρύγδουπες ατάκες από το βίντεο του Al Jazeera, η αίσθηση της βαθύτατης διαφθοράς και οι πύργοι που έχουν ξεφυτρώσει στα νότια παράλια του νησιού.
Να δεις τι σου ’χω για μετά – Η κρίση της φορολογικής συμφωνίας με τη Ρωσία
Η Κύπρος είχε χαρακτηριστεί αρκετές φορές την τελευταία εικοσαετία σαν ο αγαπημένος φορολογικός παράδεισος ρωσικών εταιρειών, κάτι το οποίο μπορεί να αποτελεί εν μέρει και υπερβολή, αλλά καταδεικνύει τη σημασία των ρωσικών κεφαλαίων στο νησί. Στη συμφωνία αποφυγής διπλής φορολογίας μεταξύ Κύπρου και Ρωσίας, που είχε αρχικά υπογραφεί το 1998, είχαν βασιστεί οι επιχειρηματικοί δεσμοί που δημιουργήθηκαν τα τελευταία χρόνια και που είχαν ως αποτέλεσμα πολλές ρωσικές εταιρείες να μεταφέρουν την έδρα τους στο νησί και ένα κομμάτι της κυπριακής οικονομίας να απασχολείται γύρω από τις εν λόγω δραστηριότητες. Σημειώνεται ότι η Κύπρος, βάσει των στοιχείων της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας, είναι η μεγαλύτερη πηγή άμεσων ξένων επενδύσεων για τη Ρωσία.
Ως εκ τούτου, το γεγονός ότι είχε δοθεί το σύνθημα για την αναθεώρηση των συμφωνιών διπλής φορολογίας τον Μάρτιο του 2020, με τελεσίγραφο της Ρωσικής Ομοσπονδίας προς την Κύπρο, είχε προκαλέσει τεράστια αναστάτωση στους επιχειρηματίες του τομέα των υπηρεσιών στο νησί. Το γεγονός ότι η Κύπρος ήταν η πρώτη χώρα στην οποία η Ρωσία απέστειλε τέτοιο αίτημα, έδωσε διαφορετικές διαστάσεις στο ζήτημα, με τους ειδικούς να αναφέρουν τα πολιτικά κίνητρα πίσω από τη συγκεκριμένη απόφαση. Η Ρωσία ζητούσε την τροποποίηση δύο βασικών άρθρων της σύμβασης, ώστε να αυξηθεί ο φόρος που παρακρατείται σε εισοδήματα από μερίσματα και από τόκους από το 5% στο 15%, κυρίως λόγω της άμεσης ανάγκης της χώρας για εισροή ρευστότητας εξαιτίας της κρίσης του κορωνοϊού και της πτώσης των τιμών των καυσίμων, που επιδείνωσαν την οικονομική κατάσταση της Ρωσίας.
Μετά από ένα μπαράζ διαπραγματεύσεων σε διαφορετικά επίπεδα μεταξύ Κύπρου και Ρωσίας, οι οποίες έφτασαν ακόμα και σε τηλεφωνική επικοινωνία μεταξύ του Νίκου Αναστασιάδη και του Βλαντίμιρ Πούτιν, και ενώ η Ρωσία είχε φτάσει ακόμα και σε καταγγελία της υφιστάμενης συμφωνίας με την Κύπρο, η νέα συμφωνία υπογράφηκε τελικά τον Αύγουστο του 2020. Το γεγονός ότι η Ρωσία αποσκοπεί στην κατάληξη των συνομιλιών και με τις υπόλοιπες χώρες με τις οποίες είχε συνάψει συμφωνία αποφυγής διπλής φορολογίας, προσφέροντας τους ίδιους όρους με την Κύπρο, φαίνεται να διασκεδάζει τις ανησυχίες του τομέα των υπηρεσιών στην Κύπρο. Οι νέοι όροι της συμφωνίας με τη Ρωσία θα αρχίσουν να ισχύουν από την 1η Ιανουαρίου 2021.
Τραπεζικός κλάδος – «Κερκόπορτα» της κυπριακής οικονομίας τα ΜΕΔ
Ενώ το 2020 δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως χρονιά των μεγάλων αλλαγών για το σύνολο του τραπεζικού τομέα στην Κύπρο, οι προκλήσεις των τραπεζών παραμένουν οι ίδιες, με πρώτη τη μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Άλλες προκλήσεις αποτελούν η μετάβαση προς την ψηφιακή εποχή και η αποτελεσματική αξιοποίηση του υφιστάμενου προσωπικού. Σε όλες τις αξιολογήσεις της κυπριακής οικονομίας παραμένει μεγάλο ερωτηματικό το ζήτημα των κόκκινων δανείων, παρά τις γενικά αισιόδοξες προβλέψεις. Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια των τραπεζών σε σχέση με τις συνολικές τους χορηγήσεις έχουν μειωθεί σε ποσοστό που κυμαίνεται στο 22,3%, με τον ευρωπαϊκό στόχο του 5% να παραμένει, ενώ παραμονεύει ο κίνδυνος αύξησής τους εάν επιδεινωθεί η κατάσταση της οικονομίας τους επόμενους μήνες. Ως προς τη μείωση του χαρτοφυλακίου των ΜΕΔ στα χαρτοφυλάκια των τραπεζών, μεγάλο στοίχημα αποτελούν οι μεταρρυθμίσεις στο δικαστικό σύστημα για επίσπευση των διαδικασιών των εκποιήσεων, ενώ η συζήτηση για την όποια περαιτέρω αναστολή τους, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, ίσως να αποτελέσει σημάδι πισωγυρίσματος στο συγκεκριμένο ζήτημα για τις εποπτικές αρχές.
Ενώ συζητήσεις γίνονται για αρκετά χαρτοφυλάκια ΜΕΔ των τραπεζών, η Τράπεζα Κύπρου «ξεφορτώθηκε» ακόμα ένα μέρος των κόκκινων δανείων της μέσω της πώλησής τους τον Αύγουστο στην PIMCO. Το πρότζεκτ είχε την ονομασία Helix2 και μετά από αρκετούς μήνες διαπραγματεύσεων δάνεια λογιστικής αξίας €916 εκατ. πωλήθηκαν σε έναν από τους κορυφαίους επενδυτικούς οργανισμούς. Επίσης, τον Νοέμβριο, ανατέθηκε στην Altamira η διαχείριση χαρτοφυλακίου ΜΕΔ της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος (Κύπρου), συνολικής αξίας €650 εκατ.
Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι ο κορωνοϊός έχει πιθανότατα φέρει τις τράπεζες ένα βήμα πιο κοντά στην ψηφιοποίηση και στην αύξηση της χρήσης των ηλεκτρονικών συναλλαγών, λόγω και των μέτρων αποστασιοποίησης για αντιμετώπιση της εξάπλωσης της πανδημίας. Εν μέσω πανδημίας και του προβληματισμού για τα ΜΕΔ, AstroBank και Alpha Bank έχουν προχωρήσει σε «ανασύνταξη» της δομής του προσωπικού τους μέσω της ανακοίνωσης σχεδίων εθελούσιας αποχώρησης προσωπικού, με τους τραπεζικούς υπαλλήλους που έχουν επιλέξει τα εν λόγω σχέδια να αντιστοιχούν στο 25-30% του συνόλου των εργαζομένων και των δύο τραπεζών.
Τουρισμός
Η εξωτερική ζήτηση και συγκεκριμένα το να φτάσει ο τουρισμός στα επίπεδα των τελευταίων χρόνων αποτελούσε κάτι το οποίο ήταν πέραν των δυνάμεων της κυβέρνησης ή των όποιων πολιτικών. Το χτύπημα του κορωνοϊού στην παγκόσμια τουριστική βιομηχανία και στα ταξίδια ήταν ισχυρό, όπως και για την κυπριακή οικονομία, η οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την κάθοδο τουριστών στο νησί. Η συνεισφορά του τουρισμού προσεγγίζει το 20% του κυπριακού Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος, γεγονός που δικαιολογεί τον χαρακτηρισμό του τομέα ως της βαριάς βιομηχανίας της κυπριακής οικονομίας. Δικαιολογημένα τα βλέμματα ήταν στραμμένα τους προηγούμενους μήνες στις πύλες εισόδου της χώρας, με τα επιδημιολογικά δεδομένα των υπόλοιπων χωρών να μην επιτρέπουν δυστυχώς την ανάκαμψη του τομέα.
Οι περσινές αφίξεις τουριστών, οι οποίες είχαν φτάσει σχεδόν τα 4.000.000, αποτελούσαν άπιαστο όνειρο φέτος. Μέχρι σήμερα οι αφίξεις τουριστών είναι μειωμένες σε ποσοστό που κυμαίνεται στο 80%, κάτι το οποίο επιφέρει ζημιές και μειωμένα έσοδα τόσο στις επιχειρήσεις όσο και στο κράτος. Ο εγχώριος τουρισμός, σε συνδυασμό με τις περιορισμένες αφίξεις, έχουν προσφέρει κάποια ανακούφιση στον κλάδο, χωρίς ωστόσο να μπορούν να υποκαταστήσουν ή να προσεγγίσουν τις προβλέψεις που υπήρχαν πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας. Το Υφυπουργείο Τουρισμού και οι τουριστικές επιχειρήσεις έχουν στρέψει το βλέμμα στο 2021, ελπίζοντας για επιστροφή στις «ψηλές πτήσεις» των προηγούμενων χρόνων, με τους οικονομικούς δρώντες της κυπριακής κοινωνίας να στηρίζονται στο ότι ο τουρισμός λειτούργησε ως το καύσιμο επανεκκίνησης της κυπριακής οικονομίας σε όλες τις οικονομικές κρίσεις του τόπου.
2021: Ας παν στην ευχή τα παλιά
Το γεγονός ότι, ίσως και συγκυριακά, η πανδημία του κορωνοϊού συνέπεσε με μια περίοδο που τα δημόσια οικονομικά ήταν «νοικοκυρεμένα» πρέπει να αποτελέσει παράδειγμα για τα επόμενα χρόνια, με την προσαρμογή της οικονομικής πολιτικής και την εφαρμογή των αντικυκλικών δημοσιονομικών πολιτικών για την επιτυχή αντιμετώπιση των κρίσεων. Επίσης, το 2020 αποτελεί πιθανότατα και την τελευταία φορά για την Κύπρο, και ιδιαίτερα για την κυπριακή οικονομία, που η εξάρτησή της από εύθραυστες και παθογόνες πηγές εσόδων δεν θα οδηγήσει στην απόλυτη καταστροφή. Η παραγωγική ανασυγκρότηση αποτελεί όσο ποτέ άλλοτε επιτακτική ανάγκη, με την κρίση και την παύση των «χρυσών» διαβατηρίων να θέτουν τον στρατηγικό σχεδιασμό της οικονομίας ως μονόδρομο. Παρ’ όλα αυτά, η εξηντάρα πλέον Κύπρος έχει αντιμετωπίσει πολύ χειρότερες καταστάσεις στο παρελθόν και το 2021 μπορεί να αποτελέσει το σημείο καμπής προς μια πιο ορθολογική πορεία και «ας παν στην ευχή τα παλιά».