Του Τάσου Γιασεμίδη
Η ενίσχυση του οικοσυστήματος καινοτομίας στην Κύπρο, εκτός από τη σημαντική επένδυση που απαιτείται, προϋποθέτει και τη δημιουργία της ανάλογης κουλτούρας στις επιχειρήσεις και στην κοινωνία.
Η ενίσχυση του επιχειρηματικού και επενδυτικού ιστού μιας χώρας για τη διασφάλιση της βιώσιμης ανάπτυξης της οικονομίας και του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) της χώρας θα πρέπει να είναι προτεραιότητα της πολιτείας.
Είναι σημαντική η αναφορά στη βιώσιμη και σωστά δομημένη ενίσχυση της οικονομίας, εφόσον ευκαιριακού τύπου «αναλαμπές» οδηγούν μεν για κάποιο χρονικό διάστημα σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, όμως σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα ενδεχομένως να έχουν αρνητικές συνέπειες.
Η παροχή κινήτρων για μια εξωγενή οικονομία είναι θεμιτή, νοουμένου, φυσικά ότι κινούνται εντός του συντάγματος και των νομοθεσιών, των Ευρωπαϊκών Οδηγιών και των διεθνώς αποδεκτών πρακτικών. Είναι επιβεβλημένη η παρουσία μηχανισμού ελέγχου και λογοδοσίας όσον αφορά την εφαρμογή τους, καθώς και αξιολόγησης του αντικτύπου στην οικονομία. Το τελευταίο είναι σημαντικό ώστε να γίνονται διορθωτικές κινήσεις στις περιπτώσεις στρεβλώσεων, αδικιών και γενικότερα προβλημάτων στην εφαρμογή τους.
Επιπλέον, βασικό κριτήριο επιτυχίας οποιωνδήποτε μέτρων είναι να διατηρούν την ανταγωνιστικότητα της χώρας και να λαμβάνουν υπόψη τις συνθήκες που επικρατούν στο διεθνές πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον. Είναι απαραίτητο, επίσης, η πολιτεία να αφουγκράζεται τις ανάγκες των επιχειρηματιών και της κοινωνίας στη διαμόρφωση οποιωνδήποτε μέτρων και προτάσεων.
Σημαντική η διαμόρφωση επιμέρους οικοσυστημάτων
Χαρακτηριστικό παράδειγμα σωστής και δομημένης ανάπτυξης ενός οικονομικού τομέα είναι αυτό των επενδυτικών ταμείων. Με σχεδόν μηδαμινή παρουσία διεθνώς πριν δέκα χρόνια, η Κύπρος αυτή τη στιγμή διαθέτει περιουσιακά στοιχεία κάτω από διαχείριση πέραν των δέκα δισεκατομμυρίων ευρώ.
Με συστηματική δουλειά αναλύθηκαν τα νομοθετικά πλαίσια άλλων χωρών, οι ανάγκες των επενδυτών, των διαχειριστών και των άλλων επαγγελματιών που απαρτίζουν τον κλάδο και μέσα από τη συνεργασία όλων των φορέων του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα δημιουργήθηκε ένα ισχυρό και ανταγωνιστικό θεσμικό πλαίσιο.
Το ίδιο μπορεί να διαπιστωθεί και για άλλους τομείς, όπως η ναυτιλία η οποία αποτελεί έναν από τους κύριους και σταθερούς αιμοδότες του κυπριακού ΑΕΠ. Ένας τομέας γεμάτος προκλήσεις και μεγάλο ανταγωνισμό, όμως η Κύπρος καταφέρνει να παραμένει σταθερά ένα ισχυρό ναυτιλιακό κέντρο.
Ο τομέας της έρευνας και της καινοτομίας αποτελεί σημαντικό κομμάτι της παγκόσμιας δραστηριότητας. Η συνεχής αναβάθμιση προϊόντων και υπηρεσιών διατηρεί την ανταγωνιστικότητα των οικονομιών και αποφέρει σημαντικά έσοδα τόσο στον ιδιωτικό τομέα όσο και στα κρατικά ταμεία.
Η ενίσχυση του συγκεκριμένου τομέα, εκτός από τη σημαντική επένδυση που απαιτείται, προϋποθέτει και τη δημιουργία της ανάλογης κουλτούρας στις επιχειρήσεις και στην κοινωνία. Υπάρχουν χώρες, όπως για παράδειγμα το Ισραήλ, οι οποίες έχουν καταφέρει να καταξιωθούν ως πρότυπα ερευνητικά κέντρα.
Η προώθηση τέτοιων δράσεων απαιτεί σωστό σχεδιασμό και τη δημιουργία των απαραίτητων προϋποθέσεων, όπως για παράδειγμα η παροχή κινήτρων σε εταιρείες και άτομα που δραστηριοποιούνται στον συγκεκριμένο τομέα, το ισχυρό θεσμικό πλαίσιο προστασίας των επενδυτών, η δυνατότητα εμπορικής εκμετάλλευσης των προϊόντων και των υπηρεσιών που αναπτύσσονται και η ύπαρξη υποδομών.
Το άλφα και το ωμέγα η πρόσβαση σε χρηματοδότηση
Επιπλέον, είναι απαραίτητο να υπάρχουν οι μηχανισμοί χρηματοδότησης αλλά και εξόδου από την επένδυση. Για παράδειγμα, η χρηματοδότηση των διαδικασιών έρευνας και τεχνολογίας σε άλλες χώρες γίνεται είτε από επενδυτές, οι οποίοι ευελπιστούν στην εμπορική εκμετάλλευση των προϊόντων που θα αναπτυχτούν ώστε να πωλήσουν τις μετοχές τους με κέρδος (businessangels), ίσως και μέσω ιδιωτικής τοποθέτησης με την εισαγωγή των μετοχών της εταιρείας σε κάποιο χρηματιστήριο, είτε από υφιστάμενες εταιρείες, οι οποίες προσπαθούν να εμπλουτίσουν και να εκσυγχρονίσουν τα προϊόντα τους.
Σημαντικό, δηλαδή, ρόλο διαδραματίζει η παρουσία αναπτυγμένων μεθόδων χρηματοδότησης και χρηματαγορών. Η θέσπιση του θεσμικού πλαισίου των οργανισμών συλλογικών επενδύσεων στην Κύπρο αναμένεται να βοηθήσει στην προσέλκυση τέτοιων επενδύσεων, αφού απαιτείται η εγγραφή και η εποπτεία τους από τις αρμόδιες αρχές, παρέχοντας με αυτό τον τρόπο επιπλέον εξασφάλιση προς τους εν δυνάμει επενδυτές.
Σημειώνεται, επιπλέον, ότι είναι δυνατή η εξεύρεση χρηματοδότησης από ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία νοουμένου ότι τηρούνται οι προϋποθέσεις που θέτει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Όσον αφορά τα έσοδα από τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (intellectualproperty), υπάρχει ειδική πρόνοια στον νόμο σύμφωνα με την οποία το 80% των εισοδημάτων απαλλάσσεται από τη φορολογία, παρέχοντας επιπλέον κίνητρο σε οργανισμούς να χρησιμοποιήσουν την Κύπρο για εγγραφή τέτοιων δικαιωμάτων.
Επιπρόσθετα, παρέχονται συγκεκριμένα φορολογικά κίνητρα σε περίπτωση που υψηλόβαθμα στελέχη εταιρειών ή και ερευνητές αποφασίσουν να εγκατασταθούν στην Κύπρο. Παρέχεται, δηλαδή, φοροαπαλλαγή 50% από τον Φόρο Εισοδήματος όταν τα συνολικά ετήσια εισοδήματά τους ξεπερνούν τις 55.000 ευρώ.
Συνήθως η ανάπτυξη της έρευνας και καινοτομίας προϋποθέτει την ύπαρξη ενός σύγχρονου και εξειδικευμένου πανεπιστημιακού ερευνητικού κέντρου. Στην Κύπρο υπάρχουν αναπτυγμένα εκπαιδευτικά ιδρύματα, με πλούσια ερευνητική δραστηριότητα. Ωστόσο αυτό που χρειάζεται, ως κάτι επιπλέον, είναι η διασύνδεσή της με την εμπορική εκμετάλλευση.
Απαραίτητη η ερευνητική δραστηριότητα σε διάφορους τομείς
Η ερευνητική δραστηριότητα συνδέεται πολλές φορές με την τεχνολογία και την πληροφορική, κυρίως όσον αφορά λογισμικά προγράμματα. Υπάρχουν πολλοί άλλοι τομείς στους οποίους γίνονται τέτοιες δραστηριότητες. Στην περίπτωση της Κύπρου είναι σημαντικό να αξιοποιηθούν τα χαρακτηριστικά στοιχεία της χώρας και ο τοπικός χαρακτήρας. Ίσως αυτό να δίνει μεγαλύτερη προοπτική στο εγχείρημα, αφού είναι πολύ δύσκολο να ανταγωνιστούμε διεθνούς κύρους ερευνητικά κέντρα που ασχολούνται με την πληροφορική, όπως για παράδειγμα το Silicon Valley.
Εκτός από τα προγράμματα που σχετίζονται με την τεχνολογία, θα μπορούσαμε να αναπτύξουμε ερευνητικά προγράμματα που αφορούν στη βοτανολογία, τη γεωργία, την ιχθυοκαλλιέργεια, τα δασικά προϊόντα και την ενέργεια και το φυσικό αέριο, όπως η βιομηχανία πετροχημικών προσόντων.
Είμαστε στη σωστή κατεύθυνση
Η στήριξη των νεοφυών επιχειρήσεων αποτελεί το πρώτο βήμα στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας που θα προάγει την έρευνα και τεχνολογία. Παρουσιάσεις και εκδηλώσεις που αφορούν τέτοιου είδους προσπάθειες έχουν αυξηθεί, ενώ μεγάλοι οργανισμοί ενίσχυσαν τις προσπάθειες στήριξης τέτοιων πρωτοβουλιών. Ωστόσο, βρισκόμαστε σε αρχικά στάδια.
Αυτό που απαιτείται είναι η εκπόνηση μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής για την ανάπτυξη του τομέα, ώστε να γίνει δυνατή από τη μια η προσέλκυση ξένων επενδυτών και ερευνητών και η αξιοποίηση του εγχώριου ανθρώπινου δυναμικού και των πρωτοβουλιών από την άλλη. Τα μέτρα που υιοθετήθηκαν από την πολιτεία, την τελευταία περίοδο, για την προσέλκυση και εγκατάσταση στην Κύπρο εταιρειών, με επίκεντρο αυτές της τεχνολογίας, κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση εφόσον αποτελούν αποτέλεσμα διαβούλευσης με τους παράγοντες της αγοράς. Εξάλλου αποτελούν μέτρα τα οποία ήδη υιοθετούν και άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Γίνεται αντιληπτό ότι η προσέλκυση επιχειρήσεων, διοικητικών στελεχών και εργαζομένων υψηλής εισοδηματικής τάξης αναμένεται να βοηθήσει την οικονομία στο σύνολό της και όλους τους τομείς, όπως τις κατασκευές και τον τομέα των ακινήτων, την κατανάλωση, τα εστιατόρια, την εκπαίδευση και άλλα.
Επιπλέον δημιουργούνται οι συνθήκες ενίσχυσης της απασχόλησης στον τόπο, της ποιότητας της εκπαίδευσης, εφόσον, ειδικά οι εταιρείες τεχνολογίας αναζητούν άτομα υψηλού εκπαιδευτικού υπόβαθρου και επενδύουν προς αυτή την κατεύθυνση, ενώ η οικονομία στο σύνολό της δημιουργεί «αντισώματα» όσον αφορά ενδεχόμενα αρνητικά μελλοντικά γεγονότα. Χώρες που κατάφεραν να δημιουργήσουν το «brand» του εναλλακτικού κέντρου εγκαθίδρυσης εταιρειών τεχνολογίας και έρευνας και καινοτομίας αποκόμισαν σημαντικά οφέλη.