Συνέντευξη στην Ευδοκία Παπαδοπούλου
Το συμπέρασμα πως η έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού αποτελεί πλέον διακύβευμα για την επόμενη μέρα της κυπριακής οικονομίας συνάγεται από τα όσα παραθέτει ο Γενικός διευθυντής της Ομοσπονδίας Εργοδοτών και Βιομηχάνων (ΟΕΒ), με τον Μιχάλη Αντωνίου να προειδοποιεί πως το πρόβλημα βρίσκεται σήμερα στην κορύφωσή του. Υποδεικνύοντας ως άμεση λύση την απασχόληση αλλοδαπών από τρίτες χώρες, εκτιμά πως για να λειτουργεί ικανοποιητικά η αγορά θα χρειαστούν περίπου 50.000 πρόσθετοι εργαζόμενοι σε ορίζοντα πενταετίας.
Ο Γενικός Διευθυντής της ΟΕΒ μιλά στο Economy Today για τις σοβαρότερες προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι κυπριακές επιχειρήσεις, δίνοντας απαντήσεις σε εννέα βασικές πτυχές που συνθέτουν το παζλ της σημερινής αγοράς εργασίας. Από τους τομείς που επηρεάζονται περισσότερο λόγω της απουσίας ανθρώπινων πόρων μέχρι τους χειρισμούς της κυβέρνησης, τον κατώτατο μισθό και τις συνέπειες της εισροής ξένων εργαζόμενων υψηλών εισοδημάτων στην αγορά ακινήτων, ο κ. Αντωνίου σκιαγραφεί το εγχώριο εργασιακό γίγνεσθαι μέσα από τον «φακό» της εργοδοτικής πλευράς.
Οι μεγαλύτερες προκλήσεις
«Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται ραγδαίες αλλαγές στην κυπριακή αγορά εργασίας. Η σημαντικότερη πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις σήμερα είναι η έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού στους αριθμούς και τις ειδικότητες που έχουν ανάγκη. Καταλυτικό ρόλο για τη βραχυπρόθεσμη αντιμετώπιση τής εν λόγω πρόκλησης, αποτελεί η απασχόληση αλλοδαπών από τρίτες χώρες. Μεσο-μακροπρόθεσμα θα πρέπει να επιτευχθεί αντιστοιχία των αναγκών της αγοράς εργασίας με τις δεξιότητες που κατέχει το εργατικό δυναμικό. Προς αυτή την κατεύθυνση είναι μείζονος σημασίας η διαρκής προσαρμογή των προσφερόμενων κλάδων σπουδών και των κατευθύνσεων επαγγελματικών προγραμμάτων, προκειμένου οι αποκτώμενες δεξιότητες των νεοεισερχόμενων στην αγορά εργασίας, να συνάδουν με τις εκάστοτε ανάγκες της αγοράς.
Περαιτέρω, η εισαγωγή τεχνολογιών Τεχνητής Νοημοσύνης καταδεικνύει την ανάγκη για αέναη εκπαίδευση του εργατικού δυναμικού (upskilling και reskilling), ώστε να είναι σε θέση να συνεχίσουν την εκτέλεση των εργασιών τους σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Η αποτελεσματική εξεύρεση και η αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού από τις επιχειρήσεις και τους Οργανισμούς στην Κύπρο θα οδηγήσει σε αύξηση της παραγωγικότητας και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους, ενδυναμώνοντας κατ’ επέκταση τις προοπτικές ανάπτυξης της συνολικής οικονομίας. Η Ομοσπονδία Εργοδοτών & Βιομηχάνων (ΟΕΒ) παρακολουθεί αδιάλειπτα τις εξελίξεις και πρώτιστη αποστολή της είναι η παροχή ολοκληρωμένων υπηρεσιών που βοηθούν τις επιχειρήσεις να αντιμετωπίζουν τις πολλαπλές προκλήσεις».
Οι τομείς που επηρεάζονται περισσότερο
«Στην κορύφωσή του βρίσκεται το πρόβλημα της έλλειψης εργατικών χεριών για τις κυπριακές επιχειρήσεις, λόγω του αξιόλογου ρυθμού ανάπτυξης της Κύπρου παρόλο που το εν λόγω πρόβλημα προϋπήρχε σε ορισμένους τομείς και ειδικότερα στα τεχνικά επαγγέλματα. Σημαντικά προβλήματα εντοπίζονται στον Τουριστικό και Επισιτιστικό τομέα, όπου οι ανάγκες κάλυψης θέσεων εργασίας σχεδόν σε όλες τις σχετικές επαγγελματικές ειδικότητες είναι μεγάλες.
Παράλληλα, καταγράφονται αυξημένες ανάγκες και για τεχνικά επαγγέλματα, τα οποία κυρίως σχετίζονται με συναφείς εργασίες της μεταποιητικής αλλά και της οικοδομικής βιομηχανίας. Υψηλές απαιτήσεις για προσωπικό παρουσιάζει επίσης ο τομέας του Λιανικού Εμπορίου που δύσκολα καλύπτονται από Κύπριους, καθώς αποδεδειγμένα, πλέον, δεν υπάρχει η απαιτούμενη διαθεσιμότητα σε ανθρώπινο δυναμικό.
Για την αντιμετώπιση του προβλήματος απαραίτητη είναι η παροχή αδειών απασχόλησης αλλοδαπών τρίτων χωρών και ειδικότερα, η διεύρυνση των τομέων για δικαίωμα εργασίας των φοιτητών από τρίτες χώρες, οι οποίοι με το παρόν καθεστώς επιτρέπεται να εργάζονται μόνο σε περιορισμένο αριθμό θέσεων και σε συγκεκριμένους τομείς Οικονομικής Δραστηριότητας».
Τα «χέρια» που υπολείπονται
«Το 40% των υφιστάμενων εργαζόμενων είναι μη Κύπριοι, είναι δηλαδή κοινοτικοί και υπήκοοι τρίτων χωρών. Την ίδια ώρα, η οικονομία χρειάζεται πρόσθετο ανθρώπινο δυναμικό, το οποίο η χώρα δεν μπορεί να καλύψει εκ των ενόντων. Οι πρόσθετες αυτές ανάγκες δημιουργούνται από την αναπτυξιακή δυναμική η οποία καθηλώνεται κυρίως λόγω της έλλειψης εργαζόμενων. Παράλληλα, ένας αριθμός πέριξ των 15.000 αιτητών πολιτικού ασύλου που βρίσκονται σε ενεργή απασχόληση θα πρέπει να αντικατασταθούν με συνοπτικές διαδικασίες μέσα στους επόμενους μήνες αν θέλουμε να μην επηρεαστεί η επιχειρησιακή συνέχεια των οντοτήτων που τους απασχολούν.
Εκτιμάται ότι για να λειτουργούμε ικανοποιητικά, απαιτούνται στον χρονικό άξονα της επόμενης πενταετίας πέριξ των 50.000 πρόσθετων εργαζόμενων, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι δεν ελλοχεύουν κίνδυνοι απασχολησιμότητας για το ντόπιο εργατικό δυναμικό, αφού όποιος Κύπριος είναι πρόθυμος και ικανός να εργαστεί, προσλαμβάνεται αυθωρεί και παραχρήμα. Περαιτέρω, είναι αναγνωρισμένο εδώ και δεκαετίες, τόσο από το Υπουργείο Εργασίας όσο και τις συντεχνίες, ότι ο τομέας της Γεωργοκτηνοτροφίας δεν προσελκύει Κύπριους ή κοινοτικούς. Κατά συνέπεια, στον τομέα αυτό εργοδοτούνται σχεδόν αποκλειστικά άτομα από τρίτες χώρες. Όσον αφορά τις σημερινές ανάγκες σε προσωπικό, είναι αδύνατο να υπολογιστούν καθώς τα δεδομένα διακυμαίνονται διαρκώς, σίγουρα όμως πρόκειται για αρκετές χιλιάδες».
Κυβέρνηση και Εργασιακά: Κριτική = Αυτοκριτική
«Η παραγωγή πολιτικής στον τομέα της Απασχόλησης στην Κύπρο, είναι διαδικασία που χαρακτηρίζεται από εξαντλητικό κοινωνικό διάλογο. Προτού αποφασιστεί οτιδήποτε από την κυβέρνηση κατά τρόπο κυρίαρχο, γίνεται σε βάθος διάλογος ανάμεσα στον αρμόδιο υπουργό και στους εκπροσώπους εργοδοτών και εργαζόμενων. Με αυτή την έννοια, οι περισσότερες ρυθμίσεις στην απασχόληση, περιλαμβανομένης και της τροφοδότησης της αγοράς εργασίας με το αναγκαίο και κατάλληλο εργατικό δυναμικό, είναι προϊόν της τριμερούς συνεργασίας. Συνεπώς η κριτική στην οποιαδήποτε κυβέρνηση διαχρονικά, από μια Οργάνωση που συμμετέχει στον κοινωνικό διάλογο για τα κατά καιρούς προβλήματα, εν μέρει είναι ταυτόχρονα και αυτοκριτική».
Τα τρία στάδια και το στοίχημα της υλοποίησης
«Ωστόσο, πρέπει να δεχτούμε ότι στο ζήτημα αυτό υπάρχουν τρία στάδια:
1ο - Η αποτύπωση του προβλήματος, η διάγνωση του μεγέθους και της σύνθεσής του και η αντικειμενική του προβολή στην πολιτεία και την κοινωνία. Αυτό είναι δουλειά δική μας, της ΟΕΒ και γενικά της επιχειρηματικής κοινότητας.
2ο - Ο σχεδιασμός αποτελεσματικών λύσεων για αντιμετώπιση του προβλήματος. Αυτό είναι δουλειά της πολιτείας από κοινού με την εργοδοτική πλευρά και περιλαμβάνει μέτρα βραχυπρόθεσμα για τις άμεσες ανάγκες και μεσομακροπρόθεσμα για μόνιμη και διαρκή τροφοδότηση της αγοράς με τις αναγκαίες ειδικότητες.
3ο - Υλοποίηση των λύσεων. Αυτό είναι δυστυχώς, δουλειά μόνο της πολιτείας.
Πρέπει να πω ότι τη δική μας δουλειά την έχουμε κάνει: Δεν υπάρχει άνθρωπος στην Κύπρο που να μη γνωρίζει για τις ελλείψεις σε ανθρώπινο δυναμικό.
Στο σκέλος των λύσεων, έχουμε στη διάθεσή μας τη «Στρατηγική» απασχόλησης αλλοδαπών που εγκρίθηκε από την προηγούμενη κυβέρνηση και που προβλέπει κατά τρόπο ισορροπημένο και αρκετά αποτελεσματικό τη διαχείριση της κατάστασης. Ο δε υπουργός Εργασίας προβαίνει σε ενέργειες για διαμόρφωση πρακτικά αποτελεσματικών μηχανισμών ικανοποίησης των αναγκών. Ωστόσο, στο σκέλος που πάσχουμε ως χώρα γενικώς, είναι εκείνο της εκτέλεσης, της γρήγορης υλοποίησης των αποφάσεων. Έτσι, ενώ υπάρχει σχεδιασμός και δημόσια δέσμευση της πολιτείας σε ανώτατο επίπεδο για εξέταση των αιτήσεων απασχόλησης αλλοδαπών εντός ενός μηνός, απέχουμε ακόμα σημαντικά από αυτή την επίδοση».
Βελτιωμένο το πλαίσιο για ξένους εργαζόμενους, αλλά..
«Είναι γεγονός ότι η κυπριακή οικονομία δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς ξένο εργατικό δυναμικό. Όπως προανέφερα, οι Κύπριοι δεν μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, ενώ πολλοί τομείς Οικονομικής Δραστηριότητας, ανάμεσά τους ζωτικής σημασίας όπως ο Τουρισμός, είναι αδύνατο να λειτουργήσουν χωρίς ενίσχυση από το ξένο εργατικό δυναμικό. Άλλωστε, σε μια οικονομία που διαθέτει μόνο το 60% των χεριών που χρειάζεται για να λειτουργήσει, είναι αστείο να μιλούμε για τομείς, υποτομείς και κλάδους – το φαινόμενο με διαφορετική ένταση ανά περίπτωση, τέμνει οριζόντια το σύνολο της οικονομικής δραστηριότητας.
Το πλαίσιο απασχόλησης εργαζόμενων από τρίτες χώρες έχει βελτιωθεί σε σημαντικό βαθμό. Η εντατικοποίηση και απλοποίηση των διαδικασιών για εργοδότηση προσωπικού από τρίτες χώρες αποτελεί πάγια θέση της ΟΕΒ και το προσφορότερο εργαλείο για την άμβλυνση του προβλήματος. Η αυστηρή τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων της Στρατηγικής αποτελεί επίσης σημαντική παράμετρο».
Μεταναστευτικό και προοπτικές για διακρατικές συμφωνίες
«Σε σχέση με διακρατικές συμφωνίες, η ΟΕΒ θεωρεί ότι μια τέτοια πρωτοβουλία θα διευκολύνει την πρόσβαση των επιχειρήσεων σε εργατικό δυναμικό. Να σημειώσουμε ότι η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχωρεί στον σχεδιασμό ενός ενιαίου συστήματος συνεργασίας με τρίτες χώρες για σκοπούς κάλυψης των αναγκών των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων.
Σε ό,τι αφορά τα μεταναστευτικά φαινόμενα με τον τρόπο που εξελίσσονται συνιστούν μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις όχι μόνο της Κύπρου αλλά ολόκληρης της γηραιάς ηπείρου. Αποτελεί κεφάλαιο ιδιαζόντως περίπλοκο για την πολιτεία μας και το μόνο που μπορώ να πω εκ μέρους της ΟΕΒ είναι ότι η Οργάνωσή μας είναι στη διάθεσή της για να συμβάλει με κάθε εφικτό τρόπο στην απάμβλυνσή του. Οι επιχειρήσεις μπορούν να συμβάλουν στην αντιμετώπιση προβλημάτων του μεταναστευτικού αλλά όχι το μεταναστευτικό στην επίλυση προβλημάτων (έλλειψης εργαζόμενων) των επιχειρήσεων. Η άναρχη μετανάστευση απελπισμένων ανθρώπων σε συνθήκες απόγνωσης και άκρως επικίνδυνες ή η σκόπιμη εργαλειοποίηση της δυστυχίας τους από χώρες μη φιλικές, πρέπει να σταματήσει για ένα εκατομμύριο λόγους».
Σοβαρός προβληματισμός για το ύψος του κατώτατου
«Ο Εθνικός Κατώτατος Μισθός (ΕΚΜ) τέθηκε σε εφαρμογή την 1η Ιανουαρίου του 2023, παρά τις θέσεις της ΟΕΒ για μη νομοθετική ρύθμιση των μισθών εισδοχής στην αγορά εργασίας. Η εφαρμογή του ΕΚΜ έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του εργατικού κόστους, σε μια περίοδο κατά την οποία τόσο οι επιχειρήσεις όσο και η οικονομία καταβάλλουν προσπάθειες για σταθεροποίηση του πληθωρισμού.
Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία και δημόσιες δηλώσεις κρατικών αξιωματούχων, η εισαγωγή του ΕΚΜ επηρέασε δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενους. Σημαντική αναμένεται να είναι η αύξηση στους μισθούς και άλλων εργαζόμενων, που βρίσκονται κοντά στο ύψος του ΕΚΜ, ως αποτέλεσμα του ντόμινο που πιέζει τις απολαβές εργαζόμενων με περισσότερα χρόνια υπηρεσίας προς τα πάνω.
Υπάρχει σοβαρός προβληματισμός για το ύψος του ΕΚΜ που ισχύει από 1/1/2024, καθώς έχει καθοριστεί αισθητά πιο ψηλά από ό,τι δικαιολογούν οι περιστάσεις. Κρίνεται έτσι αναγκαία η διενέργεια μελέτης επιπτώσεων (impact analysis), κάτι το οποίο δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα, ώστε να ανιχνευθεί το πραγματικό κόστος και να εντοπιστούν προβλήματα που ενδεχομένως προκύπτουν σε κατηγορίες οικονομικών δραστηριοτήτων ή επαγγελματικών ειδικοτήτων».
Η «μάχη» με την τεχνολογία και τις νέες τάσεις στην αγορά
Ρωτήσαμε ακόμη, τον κ. Αντωνίου εάν οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην κυπριακή αγορά προχώρησαν σε αλλαγές, μετά τις τάσεις που αναδύθηκαν στον απόηχο της πανδημίας, όπως η ευέλικτη εργασία, ώστε να παραμείνουν ελκυστικές για τους Κύπριους εργαζόμενους.
«Αυτό το διάστημα διαφαίνεται αλλαγή στην κουλτούρα των επιχειρήσεων που παλεύουν για την προσαρμογή τους σε έναν ταχέως εξελισσόμενο κόσμο. Οι αλλαγές στις απαιτούμενες δεξιότητες λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων και η αυτοματοποίηση εργασιών, είναι δύο παράμετροι που κατευθύνουν τις επιχειρήσεις προς τις απαραίτητες επενδύσεις, στην εκπαίδευση και ανάπτυξη των δεξιοτήτων των υπαλλήλων τους, δημιουργώντας κατάλληλα προγράμματα κατάρτισης για την προσέλκυση ταλαντούχων εργαζόμενων.
Επιπλέον, η δημιουργία ευέλικτου περιβάλλοντος εργασίας που προάγει σφαιρική ανάπτυξη των εργαζόμενων, είναι κρίσιμη για την αντιμετώπιση της έλλειψης ανθρώπινου δυναμικού. Εκεί και όπου μπορούν να εφαρμοστούν ευέλικτες ρυθμίσεις έχουν ήδη εφαρμοστεί, στις πλείστες περιπτώσεις πολύ πριν την πανδημία, με βασικότερη τη χρήση της τηλεργασίας. Ωστόσο, σε συγκεκριμένους τομείς και επαγγέλματα όπου η φυσική παρουσία του προσωπικού είναι επιβεβλημένη, δεν μπορούν να γίνουν μεγάλες αλλαγές».
Αντιστάθμισμα στις ψηλές τιμές των ακινήτων η αύξηση οικιστικού αποθέματος
Τέλος, του ζητήσαμε να σχολιάσει την άποψη που θέλει την παρουσία διεθνών εταιρειών, που δραστηριοποιούνται σε τομείς όπως οι FinTech και Τεχνολογίας και τη μεταγκατάσταση ξένων εργαζομένων στην Κύπρο, να ευθύνεται για την αύξηση στις τιμές των ακινήτων που επιβαρύνει το κόστος ζωής των ντόπιων.
«Είναι γεγονός ότι οι τιμές των ακινήτων και των ενοικίων έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια σε όλες τις επαρχίες. Γεγονότα όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία και η πανδημία, έχουν οδηγήσει στα ύψη τα υλικά οικοδομής, χωρίς ωστόσο να υπάρξει αντιστρόφως ανάλογη μείωση στη ζήτηση όπως θα αναμενόταν. Αντίθετα, η γεωπολιτική αστάθεια προκαλεί μετακίνηση προσώπων ψηλών εισοδημάτων από χώρες της γειτνιάζουσας περιοχής στη χώρα μας, με τρόπο που η ζήτηση στέγης παραμένει σταθερή ή και αυξάνεται.
Παράλληλα, η θεαματική ανάπτυξη της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης κυρίως σε Λεμεσό και Λευκωσία και η μετατροπή των δύο αυτών επαρχιών σε οιονεί φοιτητουπόλεις, έχει ενισχύσει ακόμα περισσότερο τη ζήτηση. Στην αυξημένη ζήτηση έχει συμβάλει ασφαλώς και η αξιοποίηση των κινήτρων από ξένες επιχειρήσεις που επιλέγουν τη χώρα μας ως έδρα ή βάση για διεξαγωγή του συνόλου ή μέρους των επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων με ταυτόχρονη μετεγκατάσταση στην Κύπρο αριθμού ξένων εργαζόμενων.
Η παρουσία ξένων επιχειρήσεων στην Κύπρο είναι πολύ σημαντική σε ό,τι αφορά τη συνεισφορά τους στο ΑΕΠ και τη διαρκή βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των Κυπρίων. Όλα αυτά που οδηγούν σε ενίσχυση του σκέλους της ζήτησης κατοικίας, είναι αυτονόητο ότι δεν μπορεί ούτε και είναι νοητό να ανακοπούν. Οι προσπάθειες πρέπει να επικεντρωθούν στο σκέλος της προσφοράς με μέτρα και κίνητρα που θα αυξήσουν γρήγορα το οικιστικό απόθεμα της χώρας εξομαλύνοντας την υφιστάμενη ανισοσκέλια και οδηγώντας σε εκτόνωση του κόστους της στέγασης. Με ικανοποίηση βλέπουμε το Υπουργείο Εσωτερικών να προχωρεί σε έξυπνες λύσεις και να υιοθετεί ρυθμίσεις που μπορούν να μετριάσουν το πρόβλημα».
Διαβάστε επίσης: Π. Χριστοφή: Oι πολυδιάστατες προκλήσεις απαιτούν ολιστικές λύσεις